– Ajeti 5: “Thuaj: ‘Ejani, t’ju lexoj çfarë ju ka ndaluar Zoti juaj: të mos i shoqëroni Allahut asgjë; që të silleni mirë me prindërit; që të mos i vrisni fëmijët tuaj për shkak të varfërisë, sepse Ne ju furnizojmë ju dhe ata; që të mos iu afroheni veprave të turpshme, qofshin ato të hapëta apo të fshehta, dhe mos vrisni atë njeri që jua ka ndaluar Allahu, përveçse kur e kërkon drejtësia (e ligji). Këto ju porosit Ai, me qëllim që të logjikoni. Mos iu afroni pasurisë së jetimëve, përveçse për ta rregulluar, derisa të mbërrijnë pjekurinë! Kryeni drejt matjen dhe peshimin; Ne nuk ngarkojmë asnjë përtej mundësive të tij! Kur të flisni, thoni të vërtetën edhe në qoftë se çështja ka të bëjë me ndonjë të afërmin tuaj. Përmbushni besën e dhënë Allahut! Këtë ju porosit Ai, që të përkujtoheni. Kjo është udha Ime e drejtë; prandaj ndiqeni e mos shkoni rrugëve të tjera, që t’ju shmangin nga rruga e Tij. Kjo është ajo që ju porosit Ai, që të bëheni të devotshëm.’” (El En’am : 151)
– “Thuaj: ‘Ejani, do t’ju lexoj çfarë ju ka ndaluar Zoti juaj…’” – Fjala i është drejtuar Pejgamberit (alejhi selam), të cilin Allahu e urdhëron që t’u thoshte njerëzve: “Ejani”, pra, “afrohuni pranë meje t’ju lexoj çfarë ju ka ndaluar Zoti juaj”. Nuk thuhet “çfarë ju ka ndaluar Allahu”, sepse përdorimi i fjalës Zot këtu është më i goditur, pasi me të tregohet pushteti dhe sundim absolut që Ai zotëron mbi krijesën, sipas asaj që përmban urtësia e Tij.
– “… të mos i shoqëroni Allahut asgjë …” – domethënë: t’ju lexoj, që të mos i shoqëroni
Allahut asgjë.
– “… të silleni mirë me prindërit …” – pra: t’ju lexoj, që të silleni mirë me prindërit.
– “… të mos i vrisni fëmijët tuaj …” – Pasi përmendet detyra ndaj paraardhësve (prindërve) përmendet edhe ajo ndaj pasardhësve (fëmijëve).
– “… për shkak të varfërisë …” – domethënë, për arsye të varfërisë.
– “… Ne ju furnizojmë ju dhe ata …” – me kuptimin: nëse ju i lini ata të jetojnë, nuk do të ndjeni ngushtim në furnizim për shkak të ekzistencës së tyre, sepse Ai i Cili garanton furnizimin është Allahu. Në këtë ajet është përmendur së pari furnizimi i prindërve, ndërsa në një vend tjetër, në suren Isra, ajeti fillon me përmendjen e furnizimit të fëmijëve. Këtu thuhet “për shkak të varfërisë”, pra varfëria ekziston, sepse janë përmendur fillimisht dy prindër të varfër.
Ndërsa në ajetin (numër 31) të sures “Isra” thuhet: “frika e varfërisë”, që do të thotë se kemi të bëjmë me rastin kur prindërit janë të pasur, por kanë frikë se mos varfërohen. Pra, është përmendur furnizimi i fëmijëve para furnizimit të prindërve. Vrasja e fëmijëve për shkak të varfërisë u ndalua, duke u nisur nga fakti se idhujtarët asokohe e kryenin shpesh diçka të tillë, por kjo nuk do të thotë se ky veprim është i kufizuar vetëm për ata.
– “… që të mos iu afroheni veprave të turpshme …” – Këtu nuk thuhet “mos veproni”, sepse ndalimi i këtyre veprave duke përdorur togun “mos iu afroheni” bëhet më i fortë dhe më kategorik, pasi nuk përfshin vetëm ndalimin e veprimit të tyre, por edhe gjithçka që të çon në to. Për këtë arsye është e ndaluar që burri të shohë një grua të huaj apo të veçohet me të, ose që gruaja të udhëtojë pa u shoqëruar nga një i afërm (me të cilin nuk i lejohet martesa), ngaqë punë të tilla çojnë drejt imoralitetit.
– “… të hapëta apo të fshehta …” – Sipas një komenti, flitet për vepra të turpshme të qarta dhe vepra të turpshme të mbuluara, pasi ka gjëra që konsiderohen të turpshme për të gjithë njerëzit, por ka dhe nga ato në të cilat ka një farë maskimi. Po ashtu komentohet: atë që e shfaqni hapur dhe atë që e fshihni, domethënë imoraliteti i kryer haptas dhe fshehurazi. Shpjegohet edhe kështu: ato me turp më të madh dhe ato me turp më të vogël, sepse gjynahet e turpshme nuk janë të një rangu. Për këtë, në një hadith thuhet: “A t’ju lajmëroj për gjynahun më të madh?” [1] Ky hadith tregon se edhe gjynahet e mëdha ndahen në disa më të mëdha e disa të tjera nën to.
– “… dhe mos vrisni atë njeri që jua ka ndaluar Allahu, përveçse kur e kërkon drejtësia.” – Njeriu që Allahu ka ndaluar të vritet është njeriu i mbrojtur, siç është muslimani, dhimi-u (jomuslimanët që jetojnë nën pushtetin islam), ai që ka bërë marrëveshje armëpushimi me muslimanët dhe ai që muslimanët e kanë marrë në mbrojtje. Këtu “drejtësia” është ajo që pohohet në Sheriat, ndërsa “e padrejtë” është ajo që mohohet nga ai. Një nga rastet kur Sheriati e quan të drejtë vrasjen e njeriut të mbrojtur është kur i martuari bën imoralitet. Dënimi i tij është të goditet me gurë derisa të vdesë. Raste të tjera që dënohen me vdekje janë: kur dikush vret një njeri me të cilin ka të drejta të barabarta; kur dikush braktis Islamin; kur dikush u pret njerëzve rrugën për t’i grabitur.
I Dërguari (alejhi selam) ka thënë: “Nuk lejohet të derdhet gjaku i muslimanit, përveçse në tri raste: kur ai vret një musliman qëllimisht dhe pa të drejtë; kur bën imoralitet duke qenë i martuar, dhe kur lë fenë e tij e largohet nga xhemati i muslimanëve.” [2] Në pjesën që po komentojmë, Allahu thotë: “… mos vrisni atë njeri që jua ka ndaluar Allahu, përveçse kur e kërkon drejtësia”, ndërsa më lart thotë: “mos i vrisni fëmijët tuaj”. Ndalimi për vrasjen e fëmijëve përsëritet dy herë: një herë në mënyrë të posaçme dhe një herë në mënyrë të përgjithshme.
– “Këto ju porosit Ai …” – “Këto” domethënë “ato që u përmendën më lart”. Porosia është një lloj përgjegjësie që jepet, e tillë që pala tjetër t’i kushtojë rëndësi. Ne themi p.sh. “e porosita për filanin”, që do të thotë: ia kam ngarkuar si detyrë që të kujdeset për të.
– “… me qëllim që të logjikoni (ta’kilun)” – Me logjikën këtu nënkuptohet sjellja normale, ndërsa në thënien e Allahut: “Në të vërtetë, Ne e kemi shpallur Kur’anin në gjuhën arabe, për ta kuptuar (ta’kilun) ju.” (Zuhruf : 3), kuptimi i fjalës ta’kilun është “ta kuptoni”. Në ajet tregohet se ai që u përmbahet atyre normave është i logjikshëm, i arsyeshëm, e nëse i kundërshton ato, nuk është i logjikshëm.
- Ajeti përmban pesë porosi:
- Njësimin e Allahut.
- Bamirësinë ndaj prindërve.
- Mosvrasja e fëmijëve tanë.
- Mosafrimi te gjynahet e turpshme.
- Moskryerja e vrasjes që Allahu ka ndaluar.
– “… Mos iu afroni pasurisë së jetimit, përveçse për ta rregulluar …” – “Mos iu afroni” me qëllim që të mbrohet pasuria e tyre. Asaj mund t’i afrohemi vetëm për ta përmirësuar; kur bëjmë atë që është më e mira për të. Nëse përgjegjësit për pasurinë e jetimit i paraqiten dy variante për ta shtuar atë, njëri më fitimprurës se tjetri, duhet të zgjedhë atë që ka më shumë fitim, sepse kjo është më e mira, por gjithmonë duke qëndruar larg haramit. Kështu, nëse njëri variant ka më shumë fitim, por është me kamatë, ndërsa tjetri ka më pak fitim, por është i papërzier me kamatën, zgjidhet e dyta sepse gjithmonë respektimi i Sheriatit është përpara të mirës materiale të dynjasë.
– “… derisa të mbërrijnë pjekurinë …” – Në këtë moment duhet t’ia dorëzojmë pasurinë atij, pasi ta kemi provuar e vrojtuar se di ta administrojë atë; nuk lejohet që pas kësaj kohe të mbajmë pasurinë e jetimit. Me mbërritjen e pjekurisë nënkuptohet pjekuria mendore dhe trupore. Fjala këtu u është drejtuar përgjegjësve të jetimëve ose prijësve – sipas thënieve të disa dijetarëve. Koha e pjekurisë është koha në të cilën fillojnë detyrimet për individin. Ajo është në kohën kur mbush pesëmbëdhjetë vjeç ose me daljen e qimeve rreth organit gjinorë ose me ejakulimin.
– “… Kryeni drejt matjen dhe peshimin …” – Mbusheni plotësisht enën matëse, kur matet malli, si në rastin e ushqimeve dhe farave. Peshoni drejt, kur të peshoni gjëra që peshohen, siç është rasti i mishit etj. Kjo i përfshin të gjitha marrëdhëniet e ndërsjella midis njerëzve, pra është detyrë ta plotësosh peshën dhe masën në marrëdhëniet e ndërsjella. Meqenëse kjo në disa raste është e vështirë, sepse njeriu ndonjëherë nuk arrin ta plotësojë si duhet masën ose peshën, Allahu e pason këtë pjesë ajeti duke thënë: “Ne nuk ngarkojmë asnjë përtej mundësive të tij”.
Pra, nëse përpiqesh me të gjitha mundësitë, por ndodh ndonjë mangësi, nuk konsiderohesh mëkatar, sepse çka është përtej mundësive është e falur. Në këtë fjali, ashtu siç tregohet nga njëra anë falja, kur gabimi është përtej mundësive për të mos ndodhur, ashtu tregohet edhe ashpërsia ndaj atij që neglizhon ose abuzon në përmbushjen e drejtësisë. Për këtë arsye sapo të qartësohet gabimi, ai duhet të shmanget.
– “… Kur të flisni, thoni të vërtetën …” – Do të thotë se kurdo që të flasësh duhet të thuash gjithmonë të drejtën, qoftë ajo kundër dikujt, qoftë kundër teje, qoftë për gjykimin ndërmjet dy personave. E kundërta e kësaj është padrejtësia dhe njëanshmëria. Allahu në këtë rast nuk ka thënë: “Ne nuk ngarkojmë asnjë përtej mundësive”, sepse në përgjithësi nuk është e vështirë të jesh i drejtë në fjalë.
– “… edhe në qoftë se çështja ka të bëjë me ndonjë të afërmin tuaj …” – Çfarëdolloj afërsie të kesh me dikë, mos e favorizo duke anuar në dëm të një tjetri. Çështjen tënde lërja Allahut, i Cili të ka krijuar dhe të ka urdhëruar, sepse tek Ai do të kthehesh dhe Ai do të të pyesë se çfarë bëre me këtë amanet. Njeriu më i nderuar dhe më i drejtë – Muhamedi (alejhi selam) – ka thënë: “Pasha Allahun, sikur Fatimja, bija e Muhamedit, të vidhte, do t’ia kisha prerë dorën.” [3]
– “… Përmbushni besën e dhënë Allahut” – Kjo është besa që Ai u ka marrë robërve të Tij për adhurim dhe zbatim të urdhrit të Tij, siç thotë Allahu në Kur’an: “Vërtet Allahu mori zotimin nga bijtë e Israilit dhe Ne caktuam dymbëdhjetë udhëheqës prej tyre. Allahu u tha: “Unë jam me ju në qoftë se do të kryeni namazin, do të jepni zekatin, do të besoni të Dërguarit e Mi, do t’i ndihmoni ata dhe do t’i jepni Allahut hua të mirë.” (Maide : 12) Këtij zotimi duhet t’i përmbahemi ne. Ndërsa thënia: “Unë do t’jua fal gjynahet dhe do t’ju fus në Xhennete poshtë të cilëve rrjedhin lumenj” është premtimi i Allahut.
– “… Këto ju porosit Ai, që të përkujtoheni …” – Në këtë ajet ka katër porosi nga Allahu :
- Të mos i afrohemi pasurisë së jetimit.
- Të peshojmë dhe masim me drejtësi.
- Të jemi të drejtë kur të flasim.
- Të përmbushim besën e dhënë Allahut.
Ajeti i parë përmbante pesë porosi, dhe bashkë me ato të ajetit të dytë bëhen nëntë. Më pas Allahu thotë: “Kjo është rruga Ime e drejtë, prandaj ndiqeni”. Kjo e fundit është porosia e dhjetë. Thënia e Tij: “Kjo është Rruga Ime”, mund të aludojë të gjitha këto porosi, pasi ato kanë përfshirë të gjithë Sheriatin (fenë) ose tekstualisht, ose me domethënie. Mund të aludojë edhe çka është e njohur nga feja e Allahut sipas këtij komenti: ajo me të cilën ju erdhi juve i Dërguari, është rruga Ime – domethënë rruga që të çon tek Allahu . “Rruga” i atribuohet Allahut ose edhe atyre që ndjekin këtë rrugë.
Në ajetin: “Në udhën e Allahut, të Cilit i takon gjithë ç’është në qiell dhe gjithë ç’është në tokë” (Shura : 53), i atribuohet Allahut , ndërsa në ajetin tjetër: “Në rrugën e atyre të cilëve Ti u ke dhuruar mirësinë Tënde.” (Fatiha : 7), i është atribuar atyre që e ka marrë këtë rrugë. I atribuohet Allahut sepse kjo udhë të shpie tek Ai dhe se është Ai që e caktoi për robërit e Vet. Ndërsa atyre që ecin në të i atribuohet për faktin se janë ata që e përshkojnë këtë rrugë.
– “… e mos shkoni rrugëve të tjera, që t’ju shmangin nga udha e Tij …” – “Rrugët e tjera” janë drejtimet e devijuara jashtë udhës së drejtë. Ajeti nënkuptohet: Nëse ju i ndiqni ato, do t’ju ndajnë nga udha Ime e do t’ju çorientojnë e do t’ju largojnë. “Rrugëve të tjera” është në numrin shumës, ndërsa udha të cilën Allahu ia ka atribuar Vetes është në numrin njëjës, “udha e Tij”, sepse është një rrugë e vetme. Udha e Allahut është një, ndërsa të tjerat janë të shumta, prandaj i Dërguari (alejhi selam) ka thënë: “Ky umet do të ndahet në shtatëdhjetë e tre grupe. Të gjithë do të jenë në Zjarr përveç njërit.” [4]
Pra, rruga e shpëtimit është një, ndërsa të tjerat janë të ndara e pa drejtim. Nga thënia e Allahut : “… me anë të të cilit Allahu udhëheq të gjithë ata të cilët kërkojnë kënaqësinë e Tij drejt rrugëve të paqes” (Maide : 16), nuk lind ndonjë paqartësi, sepse rrugët e përmendura në ajet edhe pse janë përmendur në numrin shumës i atribuohen paqes, domethënë ato të çojnë drejt shpëtimit, dhe me to nënkuptohen detyrat e Islamit.
– “… Kjo është ajo që ju porosit Ai, që të bëheni të devotshëm” – Të gjitha këto që u përmendën janë porositë e Tij me qëllim që ju të arrini gradën e devotshmërisë dhe të zbatoni atë që ka urdhëruar Allahu dhe i Dërguari i Tij. Në lidhje me këtë Abdullah Ibn Mesudi ka thënë: “Kush dëshiron të shikojë testamentin e Muhamedit (alejhi selam), mbi të cilën është vula e tij, le të lexojë thënien e Allahut të Madhëruar: ‘Thuaj: ‘Ejani t’ju lexoj çfarë ju ka ndaluar Zoti juaj…’ deri te: “Kjo është udha Ime e drejtë; prandaj ndiqeni e mos shkoni rrugëve të tjera… [5]”
– “Kush dëshiron…” – Shprehja tregon nxitje dhe thuhet për ta bërë çështjen më tërheqëse, ndërsa shprehja “le të lexojë” është për orientim.
– “… testamentin …” – Testamenti lihet për çështje të rëndësishme.
– “… e Muhamedit (alejhi selam) …” – Do të thotë se ai është i Dërguari i Allahut, Muhamedi, i biri i Abdullah el Hashimi el Kurejshi-t. Kjo mënyrë e të shprehurit nga Ibn Mesudi dëshmon për lejimin e përdorimit të saj, pra, lejohet të thuhet: “ka thënë Muhamedi (alejhi selam)”; “testamentin e Muhamedit (alejhi selam)” etj. Kjo nuk bie ndesh me fjalën e Allahut : “Mos e thirrni Pejgamberin ashtu siç thërrisni njëri-tjetrin” (Nur : 63), sepse kjo ka të bëjë me thirrjen e drejtpërdrejtë të të Dërguarit (alejhi selam), pra, të mos i drejtoheshe atij duke i thënë: “O Muhamed!”, por: “O i Dërguari i Allahut!”.
Ndërsa kur tregon për Profetin (alejhi selam) çështja është më ndryshe, pasi gjatë tregimit përdoren fjalë ose shprehje që nuk përdoren kur thërret. Për këtë arsye lejohet të thuash: “Unë jam ndjekës i Muhamedit (alejhi selam)”, ose “Allahumme salli ala Muhammedin” e të ngjashme me këto. Për sa i përket testamentit të Pejgamberit (alejhi selam), ai nuk është as i shkruar, as i vulosur, sepse Pejgamberi (alejhi selam) nuk la asnjë testament të tillë.
Për këtë tregohet se Ebu Xhehife e pyeti Ali Ibn Ebu Talibin: A ka lënë Profeti (alejhi selam) ndonjë gjë për ju me testament? Jo, – iu përgjigj ai, – pasha Atë që e shpërthen farën (për të mbirë) dhe që ka krijuar njeriun, përveç kuptimit të Kur’anit që Allahu ia jep kujt të dojë prej robërve të Tij dhe çfarë kam të shkruar në këtë letër. Ç’ka në atë letër? – e pyeti Ebu Xhehife. Pagimi i gjakut trashëgimtarëve të të vrarit kur ai është vrarë gabimisht, lirimi i robit nga duart e qafirëve, dhe mosvrasja e muslimanit për kafirin. – iu përgjigj Aliu. [6]
Askush të mos mendojë se i Dërguari (alejhi selam) ka porositur për këto ajete me testament të posaçëm e të shkruar, por Ibn Mesudi ka menduar se këto ajete kanë përfshirë të gjithë fenë, duke e përqasur me një testament, të cilin Profeti (alejhi selam) e ka vulosur dhe e ka lënë për umetin e tij. Këto janë ajete madhështore, e nëse njeriu mediton e i zbaton ato, arrin plotësisht tri cilësi: logjikën, përkujtimin e Zotit dhe devotshmërinë.
[1] Buhariu.
[2] Buhariu, Muslimi.
[3] Buhariu.
[4] Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu. Sipas Albanit hadithi është i vërtetë.
[5] Tirmidhiu dhe Tabaraniu. Sipas Albanit senedi është i dobët.
[6] Buhariu.
