- Urtësia e krijimit të njerëzve dhe xhindëve.
Kjo del në pah prej fjalës së Allahut: “Unë i krijova xhindët dhe njerëzit vetëm që të më adhurojnë.” Pra, qëllimi i ekzistencës është adhurimi i Allahut e jo kënaqësia në ngrënie, pirje dhe marrëdhënie seksuale.
- Adhurimi i Allahut pa i bërë shok Atij është teuhidi, sepse kundërshtimet kanë lindur pikërisht për të.
Adhurimi është i ndërtuar mbi teuhid, dhe çdo lloj adhurimi që nuk ka teuhid, nuk është adhurim i vërtetë. Këtë e përforcon edhe fakti se disa selefë e kanë komentuar fragmentin: “vetëm që të më adhurojnë” si “vetëm që të më njësojnë”. Kjo është në përputhje të plotë me atë që, adhurimi është vetë teuhid. Çdo adhurim që nuk bazohet në teuhid është i papranueshëm. Pejgamberi (alejhi selam) ka treguar, në një hadith kudsij, se Allahu thotë: “Unë nuk kam nevojë për pjesën (e veprës) që ma kushtojnë në ortakëri. Kush kryen një vepër dhe shoqëron në të me Mua dikë tjetër, Unë e lë atë dhe shirkun e tij.” [1]
Ndërsa thënia, “sepse kundërshtimet kanë lindur pikërisht për të”, do të thotë se kundërshtimi ndërmjet Pejgamberit (alejhi selam) dhe kurejshëve ishte në lidhje me teuhidin. Kurejshët adhuronin Allahun, bënin tavaf rreth Qabes dhe faleshin për Të, por pa e njësuar Atë dhe jo sipas mënyrës së ligjëruar në Sheriat. Kështu adhurimi i tyre nuk vlente për shkak se ata nuk patën teuhidin. Allahu ka thënë: “Asgjë tjetër nuk pengon që atyre t’u pranohet ndihmesa, përveç mosbesimit të tyre në Allahun dhe të Dërguarin e Tij.” (Teube : 54)
- Kush nuk e përnjëson Zotin nuk e ka adhuruar Atë. Ky është kuptimi i ajetit: “Dhe as ju nuk do të jeni adhurues të Atij që unë adhuroj.” (Kafirun : 3)
Pra, nuk do të jeni adhurues sipas mënyrës së adhurimit tim, sepse adhurimi juaj është i ndërtuar në shirk, e kësisoj nuk konsiderohet adhurim.
- Urtësia e dërgimit të Profetëve.
Autori (Allahu e mëshiroftë!) këtë e ka nxjerrë nga fjala e Allahut (s.u.t.): “Çdo populli Ne i çuam një të Dërguar (që u thoshte): Adhuroni vetëm Allahun dhe shmanguni nga taguti (idhujt).” (Nahl : 36). Pra, urtësia e dërgimit të tyre ka qenë të ftonin njerëzit në adhurimin e Allahut dhe t’i largonin nga adhurimi i idhujve.
- Shpallja hyjnore ka përfshirë të gjithë popujt.
Kjo është nxjerrë nga fragmenti: “Çdo populli Ne i çuam një të Dërguar”.
- Feja e Profetëve është një.
Kjo është nxjerrë nga ajetet: “Çdo populli Ne i çuam një të Dërguar (që u thoshte): Adhuroni vetëm Allahun dhe shmanguni nga idhujt” dhe: “Ne nuk kemi sjellë ndonjë të Dërguar para teje (o Muhamed) e që të mos i kemi shpallur se: nuk ka të adhuruar tjetër të merituar veç Meje, kësisoj më adhuroni Mua të Vetëm.” (Enbija : 25). Kjo nuk bie në kundërshtim me ajetin: “Për secilin prej jush Ne kemi përcaktuar një ligj dhe një rrugë të qartë” (Maide : 48), sepse legjislacionet ndryshonin sipas popujve, vendeve dhe kohërave, ndërsa themeli i fesë është një.
Allahu thotë: “Ai (Allahu) ka përcaktuar e urdhëruar për ju të njëjtën fe, të cilën Ai e pati urdhëruar për Nuhun e të cilën Ne ta kemi shpallur ty (O Muhamed), dhe atë të cilën Ne e urdhëruam për Ibrahimin, Musain dhe Isain, që ta praktikoni fenë e të mos përçaheni në të.” (Shura : 13)
- Çështja e madhe, adhurimi i Allahut, arrihet veçse me mohimin e tagutit (idhujve). Ky është dhe kuptimi i: “… dhe shmanguni nga taguti (idhujt)”.
Ai që adhuron Allahun dhe nuk mohon tagutin (idhullin) nuk është monoteist. Prandaj dhe dijetari (Allahu e mëshiroftë!) e ka quajtur “çështje të madhe”, sepse shumë muslimanë në kohën e tij, ashtu si edhe në kohën tonë, nuk e kanë pasur të qartë këtë.
Vërejtje: Nuk lejohet t’i vësh etiketën e shirkut, kufrit apo të mallkosh atë që vepron një vepër treguese të tyre, sepse të japësh gjykime të tilla përfundimtare duhet të marrësh parasysh shumë rrethana të tjera përjashtuese. Kështu nuk themi për dikë që shfrytëzon kamatën se ai është i mallkuar, sepse ndoshta ka arsye të tjera që e përjashtojnë mallkimin ndaj tij, siç është injoranca, dyshimi e të ngjashme me këto. Po kështu, nuk ia mveshin politeizmin çdokujt që vepron një vepër tipike të tij, pasi ai ndoshta nuk është përballur realisht me argumentin e vërtetë e kjo ndoshta për shkak të neglizhencës së dijetarë në vendin ku ai qëndron.
Po ashtu, ne themi se çdokush që agjëron Ramazanin me besim dhe duke llogaritur shpërblimin e Allahut, i falen mëkatet që ka vepruar, por nuk gjykojmë se i janë falur mëkatet një personi konkret që agjëron, pasi gjykimi që jepet për veprat apo shkaqet, nuk vlen të jepet për një person të caktuar veçse në rastet kur plotësohen të gjitha kushtet dhe kur largohen të gjitha pengesat. Nëse shohim një person që kryen nevojën në rrugë, a mund t’i themi: “Paç mallkimin e Zotit!”?
Natyrisht që jo, vetëm nëse mallkimi synon atë që ka thënë i Dërguari (alejhi selam): “Ruhuni nga vendet e mallkimit …”[2], sepse vetë njerëzit e mallkojnë dhe e urrejnë një person të tillë. Ata e shohin si njeri të ulët, që cenon muslimanët; por kjo është çështje tjetër. Gjithashtu, lutja pranë një varri është vepër idhujtarie, por nuk mund t’i themi idhujtar një personi që e vepron këtë, derisa të dimë në i është sqaruar e vërteta atij, ose e quajmë idhujtar duke marrë në konsideratë gjendjen e tij të dukshme.
- Tagut-i është fjalë e përgjithshme që përmbledh gjithçka që adhurohet përveç Allahut.
Pra, çdokush që adhurohet veç Allahut, është tagut. Ibn Kajimi e ka përkufizuar: “Tagut quhet çdo gjë ndaj të cilës njeriu e tejkalon kufirin duke e pasuar, adhuruar ose duke iu bindur”. Të adhuruar mund të jenë idhujt e ndryshëm, të pasuar mund të jenë “dijetarët”, kurse prijësit mund të jenë ata të cilëve njerëzit iu binden.
- Rëndësia e madhe e tri ajeteve të qarta (muhkemat) të sures En’am për selefët, ngase ato përmbanin dhjetë norma, e para e të cilave ishte ndalimi nga shirku.
Të qenit “muhkemat” do të thotë se ato nuk mund të shfuqizohen. Këtë autori e ka nxjerrë nga thënia e Ibn Mesudit (r.a.).
- Rëndësia e ajeteve muhkemat të sures Isra, të cilat përmbajnë tetëmbëdhjetë norma. Allahu (s.u.t.) e ka nisur me ajetin: “Mos adhuro diçka tjetër krahas me Allahun, se do të poshtërohesh, i përçmuar dhe i braktisur (në Zjarr) …” dhe e ka mbyllur me: “… dhe mos adhuro perëndi tjetër tok me Allahun, se do të hidhesh në Xhehenem, fajtor dhe i dëbuar …” Allahu (s.u.t.) na ka tërhequr vërejtjen për rëndësinë e madhe të këtyre çështjeve me fjalën e Tij: “Këto rregulla të qarta, që Ne sqaruam, të janë shpallur nga Zoti yt.”
Allahu (s.u.t.) e ka filluar me ndalimin e shirkut me fjalën e Tij: “Mos adhuro diçka tjetër krahas me Allahun, se do të poshtërohesh, i përçmuar dhe i braktisur…” I poshtëruari nuk nderohet, sepse nuk ka mirësi për atë njeri që i bën shok Allahut. Ai është i përçmuar nga Allahu (s.u.t.) dhe të dashurit e Tij; i braktisuri nuk fiton as në dynja, as në ahiret. Allahu e ka mbyllur duke thënë: “… dhe mos adhuro perëndi tjetër tok me Allahun, se do të hidhesh në Xhehenem, fajtor dhe i dëbuar …”. Ky është përfundimi i atij që adhuron diçka tjetër krahas me Allahun; të gjithë e fajësojnë dhe e lënë vetëm, e do të mbetet i braktisur, Allahu na ruajtë!
- Rëndësia e ajetit të sures Nisa, i cili quhet “ajeti i dhjetë të drejtave”, të cilin Allahu e ka filluar me fjalët: “Adhuroni Allahun dhe mos i shoqëroni Atij asgjë …”.
E drejta më e madhe është ajo e Allahut (s.u.t.); të drejtat e tjera nuk kanë asnjë dobi pa përmbushjen e saj. Kur Hakim Ibn Hizami e pyeti nëse do të përfitonin ndonjë shpërblim ata që kishin dhënë sadaka, që kishin liruar robër dhe ruajtur lidhjet farefisnore në kohën para Islamit, i Dërguari (alejhi selam) iu përgjigj: “Kur je bërë musliman të janë pranuar të gjitha të mirat që ke vepruar më parë.” [3] Kjo tregon se, nëse ai nuk do të ishte bërë musliman nuk do të kishte marrë shpërblim. Të gjitha detyrimet marrin vlerë vetëm pasi realizohet detyra ndaj Allahut.
- Tërheqja e vëmendjes për porosinë e Profetit (alejhi selam) në pragun e vdekjes.
Kjo është nxjerrë nga hadithi i Abdullah Ibn Mesudit (radijAllahu anhu). I Dërguari (alejhi selam) në realitet nuk ka porositur, por na ka orientuar se, po të kapemi fort pas Librit të Allahut nuk kemi për të humbur. Nga ajetet më madhështore që janë përmendur në Librin e Allahut është edhe: “Thuaj: ‘Ejani, unë do t’ju shpall (lexoj) çfarë ju ka ndaluar Zoti juaj …” (En’am : 151).
- Njohja e të drejtës së Allahut (s.u.t.) nga ana jonë.
Kjo arrihet duke e adhuruar Atë pa i shoqëruar asgjë.
- Njohja e të drejtës së robërve nga Allahu.
Kjo nëse njerëzit e kryejnë detyrimin që kanë ndaj Allahut. Kjo e drejtë është: mosndëshkimi i individit që nuk shoqëron gjë në adhurimin e Allahut, ndërsa ai që i shoqëron Atij diçka meriton të ndëshkohet.
- Pak sahabë e kanë ditur këtë çështje.
Kjo ngase Muadhi e përcolli këtë njohuri vetëm pasi kishin vdekur shumica e sahabëve. Kështu ai u ruajt nga mëkati i fshehjes së dijes. I Dërguari i Allahut (alejhi selam) druhej se mos njerëzit sprovoheshin duke u mbështetur plotësisht te ky përgëzim; megjithatë, i Dërguari i Allahut (alejhi selam) nuk ka pasur qëllim ta mbante këtë gjë absolutisht të fshehtë, se po të ishte kështu ai nuk do t’ia tregonte as Muadhit e as ndonjë tjetri.
- Lejohet të fshehësh diturinë për një qëllim të mirë.
Lejohet por jo ta fshehësh në mënyrë absolute. Fshehja e plotë e dijes nuk lejohet, sepse kështu nuk ka dobi. Kjo është arsyeja që i Dërguari (alejhi selam) ia tregoi Muadhit çështjen në fjalë. Fshehja e dijes në disa raste, ose ndaj disa personave, është e lejuar, për shkak të dobisë që mund të ketë kjo gjë, siç veproi i Dërguari (alejhi selam). Ai nuk ua tregoi atë çështje sahabëve të tjerë nga frika se mos ata mbështeteshin vetëm në të e i tha Muadhit: “Mos i përgëzo, se pastaj mbështeten te kjo.”
I ngjashëm me këtë është hadithi i të Dërguarit (alejhi selam) treguar Ebu Hurejres: “Përgëzoji njerëzit se ai që thotë La ilahe il’Allah, me sinqeritet nga zemra e tij, futet në Xhennet.” Madje, ndonjëherë, është më e vlefshme që të mos e kryesh një punë të mirë, për shkak se dobia e moskryerjes së saj është më e madhe. P.sh. i Dërguari (alejhi selam) dëshironte ta shembte Qaben e ta ndërtonte atë në themelet e ndërtimit të Ibrahimit (alejhi selam), por nuk e bëri këtë nga frika se mos kështu provokoheshin njerëzit, të cilët sapo e kishin lënë idhujtarinë.
- Kënaqja e muslimanit me sihariqe.
Kjo është marrë nga thënia e Muadhit: “A t’i përgëzoj njerëzit?” Kënaqja e muslimanëve me sihariqe është ndër veprat më të vlefshme.
- Droja prej mbështetjes së tepruar në mëshirën e gjerë të Allahut (s.u.t.).
Kjo është marrë nga shprehja: “… Mos i përgëzo, se pastaj mbështeten te kjo.” Mbështetja e tepruar te mëshira shkakton një të keqe të madhe; sigurinë nga dënimi i Allahut. Nga ana tjetër, humbja e shpresës te mëshira e Allahut e largon njeriun nga pendimi dhe sjell pesimizëm në lidhje me mëshirën e Tij. Imam Ahmedi ka thënë: “Ai që ecën për tek Allahu duhet të jetë ndërmjet frikës dhe shpresës; dalja e njërës prej tyre mbi tjetrën e shkatërron njeriun. Nëse sundon shpresa, kjo e çon në sigurinë nga dënimi i Allahut, e nëse sundon frika, e çon në humbjen e shpresës nga mëshira e Tij.”
Disa dijetarë kanë thënë se nëse je i sëmurë duhet të mbizotërojë shpresa, e nëse je shëndoshë duhet të mbizotërojë frika. Të tjerë kanë thënë se, kur robi mediton rreth mëshirës së Allahut dhe mirësive të Tij duhet të mbizotërojë shpresa, e nëse mediton rreth veprimeve të veta duhet të mbizotërojë frika, me qëllim që të pendohet. Këta argumentohen me fjalën e Allahut (s.u.t.) “… kur japin diçka, zemrat e tyre i kanë gjithë frikë e përkushtim” (Mu’minun : 60), që do të thotë: të frikësuar se ndoshta nuk është pranuar prej tyre vepra e mirë, për shkak të ndonjë mangësie. Ky është një mendim i mirë.
Gjithashtu është thënë se, gjatë kryerjes së punës së mirë duhet të mbizotërojë shpresa, me qëllim që njeriu të mendojë mirë për Allahun, ndërsa kur dëshiron të bësh ndonjë të keqe duhet të mbizotërojë frika, me qëllim që të mos e veprosh atë që e ka ndaluar Allahu.
Po kështu, thënia “a t’i përgëzoj njerëzit?” është argument se sihariqet për çështje të fesë apo të dynjasë janë të pëlqyera. Prandaj dhe melekët e përgëzuan Ibrahimin, “… i dhanë sihariqin për një djalë të mençur e të dijshëm” (Dharijat : 28) i cili ishte Is’haku, ndërsa El Halimi (i Duruari) u quajt Ismaili. Edhe Pejgamberi (alejhi selam) e përgëzoi familjen me djalin që i lindi (Ibrahimin) duke thënë: “Më ka lindur sonte një djalë që i kam vënë emrin e babait tim, Ibrahimit.” [4] Nga kjo del se njeriu duhet të përçojë gëzim te vëllezërit e tij muslimanë me sa të mundet, qoftë kjo me fjalë ose vepra, me qëllim që të arrihet paqja dhe mirësia.
Në të njëjtën mënyrë, muslimani nuk duhet të fusë të keqen te muslimanët e tjerë. Për këtë arsye, është përcjellë se i Dërguari (alejhi selam) ka thënë: “Askush të mos më flasë për askënd, sepse unë dua t’ju dal përpara me zemër të pastër.” [5] Në këtë hadith ka dobësi transmetimi, por kuptimi është i saktë, sepse kur të flasin keq për dikë në zemrën tënde nxitet diçka kundër tij edhe nëse ai sillet mirë me ty. Nëse ti ke marrëdhënie të ndërsjella me të dhe nuk i di të metat e tij është gjë e mirë, pasi ndoshta ai e pranon më shumë këshillën prej teje. Disa njerëz u largohen disa të tjerëve shpirtërisht, para se t’u largohen fizikisht. Këto janë çështje të holla, që të zgjuarit i rrokin me anë të meditimit.
- Shprehja: “Allahu dhe i Dërguari i Tij janë më të diturit” kur nuk e di përgjigjen e një pyetje.
Këtë e vërteton pohimi që i Dërguari (alejhi selam) i bëri përgjigjes së Muadhit. Pejgamberi (alejhi selam) nuk e kundërshtoi Muadhin kur ai e përmendi në krah të emrit të Allahut me lidhëzën bashkërenditëse “dhe”, por ai ka kundërshtuar një tjetër që tha “Çfarë të dojë Allahu dhe ti, (bëhet)”, ia ktheu: “E si më bëre të barabartë me Allahun?” Thuaj: “Çfarë të dojë Allahu i Vetëm (bëhet)”. [6]
Sigurisht, Pejgamberi (alejhi selam) kishte dije fetare që Muadhi nuk e kishte, prandaj ai (alejhi selam) nuk e kundërshtoi këtë të fundit, ndryshe nga rasti tjetër ku bëhej fjalë për përcaktimin dhe rregullimin e çështjeve të krijesave, gjë të cilën e zotëron vetëm Allahu. Kështu, nëse na pyesin, për shembull: “A është haram agjërimi i dy ditëve të Bajramit?”, lejohet të themi: “Allahu dhe i Dërguari i Tij e dinë.” Kur sahabët kishin paqartësi në ndonjë çështje, shkonin tek Pejgamberi (alejhi selam) dhe ai ua sqaronte atë. Por, nëse pyetemi: “A mund të bjerë shi këtë muaj?”, nuk lejohet të themi: “Allahu dhe i Dërguari i Tij e dinë.”, sepse kjo është dije që ka të bëjë me kader-in, të cilën e ka vetëm Allahun.
- Në lidhje me dhënien e dijes lejohet veçimi i disa njerëzve nga të tjerët.
Kjo është ashtu siç veproi Pejgamberi (alejhi selam): ai ia kallëzoi atë çështje Muadhit, pa ia treguar sahabëve të tjerë, si Ebu Bekrit, Omerit, Othmanit, Aliut etj. Disa njerëz, ndoshta, nëse u tregon për diçka, bien në sprovë. Ibn Mesudi ka thënë: “Nëse u flet njerëzve me ndonjë fjalë që nuk mund ta perceptojnë për disa prej tyre mund të jetë sprovë.” Ndërsa Aliu (radiallahu anhu) ka thënë: “Folu njerëzve sipas asaj që ata njohin.” Pra, çdonjërit i flitet sipas mundësisë, kuptimit dhe perceptimit të tij.
- Thjeshtësia e Profetit (alejhi selam), duke hipur vetë i dytë mbi gomar.
Pejgamberi (alejhi selam) ka qenë njeriu më i lartë në pozitë, megjithatë, ai ka qenë dhe njeriu më i thjeshtë. Hipja në një gomar vetë i dytë tregon kulmin e modestisë së tij (alejhi selam). Njerëzit e mëdhenj e kanë zakon që të mos hipin në të njëjtën kafshë me dikë tjetër, ndërsa Profeti (alejhi selam) ka hipur në një gomar. Ai, po të dëshironte, mund të hipte mbi çdo kafshë tjetër që pëlqente. Kush bëhet modest për Allahun, Allahu e ngre lart atë.
- Lejimi i hipjes mbi një kafshë vetë i dytë.
Kjo me kusht që kafsha të mos mundohet.
- Pasqyrimi i vlerës së Muadh Ibn Xhebelit.
Vlera e tij tregohet nga vetë veçimi nga të tjerët që i bëri atij Pejgamberi (alejhi selam) për t’i dhënë këtë lajm dhe duke e hipur pas tij mbi kafshë.
- Rëndësia e madhe e kësaj çështjeje (teuhidit).
Kjo çështje ka rëndësi të madhe sepse i Dërguari (alejhi selam) e lajmëroi Muadhin duke i dhënë sihariq për njerëzit.
[1] Muslimi.
[2] Ebu Daudi, Ibn Maxhe dhe Hakimi. Sipas Albanit hadithi është i mirë. Teksti i plotë i hadithit është kështu: “Ruhuni vendeve të cilat sjellin mallkimin e njerëzve: kryerja e nevojës në rrugët e burimeve të ujit, në rrugë dhe në hije”.
[3] Buhariu.
[4] Muslimi.
[5] Ahmedi, Ebu Daudi dhe Tirmidhiu. Sipas Albanit hadithi është i dobët.
[6] Ahmedi, Ibn Maxhje. Sipas Albanit hadithi është i saktë.
