Surja El Bekare – Medinase, 286 ajete
Ajetet 1 – 5
Me emrin e Allahut, të Gjithmëshirshmit, Mëshirëplotit.
1. Elif, Lam, Mîm.
2. Ky është Libri. Në të nuk ka dyshime. Ai është Udhëzim për të devotshmit,
3. të cilët e besojnë të fshehtën, e përkryejnë namazin dhe prej asaj me çka i kemi furnizuar, ata shpenzojnë (për hir të Zotit);
4. dhe për ata të cilët besojnë në atë që t’u shpall ty dhe në atë që është shpallur para teje dhe për botën tjetër (Ahiretin), ata janë të bindur plotësisht.
5. Vetëm ata janë në një udhëzim madhështor nga Zoti i tyre dhe vetëm ata janë të shpëtuarit.
Shpjegimi i ajeteve
Përsa u përket gërmave të alfabetit, të përmendura në fillim të sures, ndoshta është më e udhës heshtja ndaj kuptimit të tyre, kur nuk ka prova e dëshmi të qarta nga feja. Ne nuk themi asnjë fjalë të prerë rreth kuptimit të tyre, por për diçka jemi të sigurt: Allahu i Madhëruar nuk i ka zbritur ato pa qëllim. Ato thjesht fshehin urtësi që ne nuk i dimë.
– “Ky është Libri” – Ky është një Libër i madh në të gjitha aspektet. Ai është përfshirës i asaj çka asnjë libër tjetër, i të parëve e i të fundmëve, nuk e ka përfshirë. Lëndë e tij është dija madhështore, është e vërteta e qartë, e sigurt dhe e pakundërshtueshme.
– “Në të nuk ka dyshime…” – Ky, pra, është një libër, tek i cili nuk mund të kihet asnjë dyshim. Mohimi i dyshimit nënkupton pohimin e të kundërtës së tij, dhe e kundërta e dyshimit është siguria (jaķîn). Ky libër është zbulues i dijes së sigurt, e cila largon çdo dyshim apo mëdyshje. Ja pra, sapo u përmend një rregull shumë i dobishëm në Islam, që thotë: “Mohimi i një cilësie negative nuk mund të konsiderohet kurrë si lavdërim, nëse nuk shoqërohet (apo nuk nënkupton) me pohimin e të kundërtës së saj, e cila është dhe duhet të jetë e përkryer.” Vetë mohimi, i shkëputur, nuk përmban lavdërim nëse nuk shoqërohet me atë çka përmendëm. Duke qenë se ky Libër përmban në vetvete jakin-in (sigurinë apo dijen e sigurt) dhe duke ditur se udhëzimi në Rrugën e Drejtë mund të arrihet veçse duke marrë dijen e sigurt, atëherë Allahu i Madhëruar dëshmon dhe na jep siguri se ky libër prej të cilit duhet të marrim diturinë është:
– “Udhëzim për të devotshmit” – Fjala ‘huda’ (udhëzim) nënkupton gjithçka me anë të së cilës dallohet rruga e drejtë nga e gabuara, dallohet dija e sigurt nga dyshimi dhe mëdyshjet. ‘Udhëzim’ quhet gjithçka që tregon dhe qartëson rrugët e dobishme që duhet të ndjekë robi në këtë jetë. Diçka tjetër shumë e këndshme, që nuk mund të lihet pa u përmendur, është edhe fakti se Allahu i Madhëruar e ka përdorur fjalën huda në trajtën e pashquar, pra, duke mos përcaktuar se për çfarë drejtimi apo sfere është udhëzim ky libër. Ai nuk ka thënë: “Udhëzim për të arritur këtë apo atë gjë të dobishme”. Kuptohet që kjo bëhet me qëllim të përfshirjes së një hapësire të pafund mirësish.
Pra, kur i Lartësuari thotë që ky libër është “udhëzim për të devotshmit”, kjo do të thotë që ai është udhëzim për të zbuluar dhe ndjekur të gjitha rrugët e mirësive, të dynjasë e të ahiretit qofshin. Ai është zbulues i mirësive kryesore dhe i degëzimeve të tyre, qartësues i së vërtetës nga e kota dhe i të saktës nga e pasakta, sqarues i rrugëve të humbjes dhe kërcënues për t’u larguar prej tyre. Ai është tregues i të gjitha mundësive të shpëtimit: dëftues i rrugëve të lumturisë së kësaj jete dhe të jetës tjetër.
Në ajet thuhet se Kur’ani është udhëzim për të devotshmit (mutekin), nga mund të kuptohet se ai është udhëzim vetëm për ta. Por, në një vend tjetër në Kur’an, Allahu i Madhëruar pohon që ky libër është: “Udhëzim për të gjithë njerëzit”. Kur’ani, në vetvete, është udhëzues për të gjitha krijesat, por të mjerët e fatzinjtë nuk përfitojnë nga ky udhëzim i përgjithshëm dhe nuk e pranojnë udhëzimin e plotë të Allahut. Ky udhëzim i përgjithshëm nuk ndryshon asgjë tek ata, veç faktit që justifikimi i tyre para Krijuesit nuk do të ketë vlerë, dhe kështu bëhet i meritueshëm ndëshkimi prej Allahut Krenar dhe të Drejtë.
Ndërsa të devotshmit japin maksimumin për të merituar udhëzimin e vërtetë, që përmendet në Kur’an, prandaj vetëm ata e meritojnë këtë udhëzim. Të japësh maksimumin për të merituar udhëzimin e vërtetë, do të thotë të pajisesh me devotshmëri (taķua). Taķua është mburoja që të ruan nga zemërimi i Allahut dhe nga ndëshkimi i Tij. Ajo realizohet veçse duke kryer urdhëresat e Allahut dhe duke iu larguar ndalesave të Tij. Në këtë këndvështrim, është shumë e qartë se të vetmit që përfitojnë udhëzimin e plotë nga argumentet e Zotit, janë të devotshmit.
Për të sqaruar dhe shtjelluar edhe më mirë këtë çështje, themi se udhëzimi i Allahut për krijesat është dy llojesh:
- Udhëzimi i qartësimit (të së vërtetës) (Hidajetul Bejan).
- Udhëzimi drejt rrugës së suksesit (Hidajetu et-Teufîķ). Ky është udhëzimi për të kryer vepra të mira e për t’u larguar nga ato vepra të këqija, që të çojnë në zemërimin e Allahut dhe ndëshkimin e Tij.
Të devotshmit i kanë të dyja llojet e udhëzimit: edhe udhëzimin e qartësimit, edhe atë për të patur sukses, ndërsa disa të tjerë gëzojnë veçse udhëzimin e qartësimit (udhëzimin e përgjithshëm). Por, vetëm qartësimi i rrugës së drejtë, pa patur suksesin në veprimin sipas saj, nuk është udhëzim i plotë dhe i mjaftueshëm. Udhëzimi i plotë është njohja e së vërtetës dhe vënia e saj në zbatim. Në vazhdim, Allahu i Madhëruar i përshkruan të devotshmit me veçoritë e tyre në aspektin e besimit dhe në aspektin e veprave të tyre, të dukshme dhe të fshehta, sepse devotshmëria, cilësia e tyre e përgjithshme, është e ndërtuar dhe e gatuar nga këto vepra dhe besime.
– “Ata të cilët e besojnë të fshehtën” – Esenca e besimit qëndron në pohimin dhe pranimin pa mëdyshje të gjithçkaje rreth së cilës na kanë lajmëruar profetët. Kjo nënkupton nënshtrimin e plotë të të gjithë qenies tonë ndaj këtyre kumteve. Siç shihet, problemi nuk qëndron në besimin e çështjeve të prekshme dhe të konceptueshme nga shqisat, sepse ky lloj besimi nuk e dallon mohuesin nga besimtari. E gjithë çështja është e përqendruar te besimi në të fshehtat, të cilat as i kemi parë e as i kemi dëshmuar, por që i besojmë thjesht duke u mbështetur në kumtet që na vijnë nga Allahu i Lartësuar dhe nga Pejgamberi (alejhi selam).
Pikërisht ky është besimi që bën dallimin mes mohuesit dhe besimtarit. Ky besim është miratim i pastër dhe pohim i sinqertë i gjithçkaje që vjen nga Allahu i Lartësuar. Besimtari beson dhe miraton gjithçka rreth së cilës na ka lajmëruar Allahu dhe Pejgamberi i Tij (alejhi selam), pavarësisht nëse e ka parë apo jo atë gjë rreth së cilës njoftohet. Ai e beson atë, pavarësisht nëse e kupton apo ende nuk ka arritur ta kuptojë atë gjë për të cilën urdhërohet ta besojë.
Natyrisht, kjo është në kontrast të thellë me gjendjen që i karakterizon mohuesit dhe shkatërruesit, të cilët i mohojnë çështjet e fshehta. Ata i mohojnë kumtet rreth të fshehtave, thjesht dhe vetëm për shkak se mendjet e tyre të ngushta dhe të varfra nuk arrijnë t’i kuptojnë dhe t’i konceptojnë ato. Ata i mohojnë, edhe pse nuk japin as minimumin e tyre për t’u pajisur me dijen e nevojshme për të gjykuar drejt rreth këtyre kumteve. Ndërsa mendjet e besimtarëve, që miratojnë dhe pohojnë të vërtetën, që drejtohen me udhëzimin e zbritur nga Allahu i Madhëruar, janë të ndriçuara dhe të kthjellëta.
Të besosh në të fshehtën do të thotë të besosh gjithçka rreth së cilës ka lajmëruar Allahu i Madhëruar, të jesh i sigurt rreth ngjarjeve të së shkuarës dhe të së ardhmes (që përshkruhen në tekstet hyjnore), rreth gjendjeve dhe skenave të Ditës së Gjykimit, si edhe për vërtetësinë e cilësive dhe emrave të Allahut të Madhëruar. Besimtarët i besojnë të gjitha këto. Ata besojnë në ekzistencën dhe vërtetësinë e këtyre ngjarjeve e kumteve dhe janë të sigurt rreth tyre, edhe pse ndoshta nuk mund t’i konceptojnë dhe t’i kuptojnë hollësisht dhe konkretisht se si janë në të vërtetë këto çështje.
– “E përkryejnë faljen e namazit…” – Allahu i Madhëruar, për të treguar se si e falin namazin të devotshmit, ka përdorur fjalën ‘juķîmûne’, domethënë: e kryejnë në mënyrën më të plotë atë. Ai nuk ka thënë thjesht: “jefalûne” – “e bëjnë”, ose “je’tûne bihi” – “e paraqesin namazin”, sepse për të kryer namazin në formën e kërkuar, me të cilën meriton gradën “i devotshëm”, nuk mjafton ta paraqesësh atë thjesht në formën dhe në veprimet e jashtme. “Të përkryesh namazin” do të thotë ta realizosh atë të plotë, si në aspektin e kushteve, shtyllave, detyrave dhe sunnet-eve të tij të jashtme, ashtu edhe në aspektin e kushteve, shtyllave, detyrave dhe sunnet-eve që kanë të bëjnë me zemrën dhe shpirtin (aspektin e brendshëm).
Kjo e fundit kryhet duke u përkujdesur që të shijosh “shpirtin” dhe ëmbëlsinë e namazit, e cila arrihet duke qenë me zemrën tënde vazhdimisht i pranishëm në gjithçka që thua dhe që vepron gjatë namazit. Vetëm ky lloj namazi është ai për të cilin Allahu i Madhëruar thotë: “Pa dyshim, namazi të frenon nga poshtërsitë dhe nga veprat e këqija.” Shpërblimi i Allahut të Madhëruar për namazin është i lidhur ngushtë me gradën e përqëndrimit në të dhe të përkushtimit ndaj tij. I njëjti gjykim vlen si për namazet e detyruara, ashtu edhe për ato vullnetare (nafile) dhe të pëlqyera (sunnete).
– “Dhe prej asaj me çka i kemi furnizuar, ata shpenzojnë (për hir të Zotit)” – Në këtë ajet flitet për shpenzimet e detyrueshme, sikurse janë: zekati, shpenzimet për gratë, fëmijët, të afërmit, robërit etj., por edhe për shpenzimet jo të detyrueshme, që janë të pëlqyeshme, në të gjitha sferat e mirësive. Këtu Allahu nuk ka treguar se kujt duhet t’i jepen a dorëzohen këto shpenzime e kontribute, sepse si shkaqet që i bëjnë të nevojshme këto shpenzime, edhe ata që i meritojnë ato, janë të shumëllojshme. Ai nuk i ka përcaktuar edhe për faktin se, këto shpenzime bëhen në shenjë adhurimi dhe afrimi tek Allahu i Madhëruar, pavarësisht se kujt i jepen.
Allahu i Madhëruar thotë: “…prej asaj me çka i kemi furnizuar”. Parafjala “prej” tregon pjesë të së tërës. Ajo përdoret për të qartësuar krijesat se Ai kërkon prej tyre veçse një pjesë të vogël të asaj pasurie që po Ai ua ka dhënë, pjesë e cila nuk i dëmton e nuk i rëndon aspak ata. Madje, të parët që përfitojnë nga shpenzimi janë pikërisht shpenzuesit, dhe pastaj vijnë vëllezërit e tyre në nevojë. Fjala e Allahut të Madhëruar: “razeķnahum” (…me çka i kemi furnizuar…) domethënë: Këto pasuri që ndodhen në duart tuaja, në fakt, nuk janë produkt i punës, fuqisë dhe pushtetit tuaj, por janë thjesht furnizim dhe bamirësi prej Allahut të Madhëruar, të cilat Ai i ka lënë në shërbimin dhe kujdestarinë tuaj.
Kështu pra, sikurse Ai ju zgjodhi ju mbi të tjerët, duke ju bërë një favor, tregoni edhe ju mirënjohjen tuaj ndaj Tij, duke shpenzuar një pjesë të asaj që Ai ju ka dhuruar, për t’u solidarizuar me vëllezërit tuaj që nuk kanë dhe për t’i ndihmuar ata. Është për t’u përmendur edhe fakti që, Allahu i Madhëruar, në Kur’an, shumë shpesh i ka përmendur së bashku çështjen e namazit dhe çështjen e zekatit. Kjo përmban një urtësi të këndshme: namazi mbjell sinqeritetin ndaj të Adhuruarit, ndërsa zekati përfaqëson bamirësinë ndaj adhuruesve të Tij. E pra, lumturia e adhuruesit qëndron mbi këto dy shtylla: te sinqeriteti ndaj të Adhuruarit dhe te përpjekja për të qenë në ndihmë të krijesave; kurse shkaku i dëshpërimit dhe i humbjes qëndron tek të kundërtat e këtyre shtyllave. E si mund të jetë i lumtur ai që nuk gëzon sinqeritetin e adhurimit dhe ai që nuk është i dobishëm për krijesat?!
– “…dhe për ata të cilët besojnë në atë që t’u shpall ty” – Pejgamberit (alejhi selam) iu shpall Kur’ani dhe Sunneti, sikurse qartëson i Madhëruari kur thotë: “Allahu të shpalli ty Kur’anin dhe Urtësinë (Sunnetin)”. Të devotshmit, pra, besojnë gjithçka që iu shpall Pejgamberit (alejhi selam). Ata kurrë nuk bëjnë dallime mes pjesëve të Shpalljes që i erdhi atij, duke besuar diçka dhe duke mohuar diçka tjetër. Mohimi mund të bëhet në këto forma: ose duke mos e pranuar atë që është shpallur nga Allahu, ose duke i dhënë asaj që është shpallur interpretime që bien ndesh me qëllimet dhe synimet që ka pasur Allahu i Madhëruar dhe Pejgamberi i Tij (alejhi selam). Në këtë gabim të fundit kanë rënë shumë të humbur, të cilët, kur hasin në ajete dhe hadithe që bien ndesh me mentalitetin e tyre, ua shtrembërojnë kuptimin si pa të keq, tregues ky i mospranimit të kuptimit të tyre të vërtetë. Ata, edhe pse pretendojnë se i besojnë tekstet, në momentin që i keqinterpretojnë ato, deklarojnë mohimin e tyre dhe tregojnë se, në të vërtetë, nuk i kanë besuar ato.
– “…dhe në atë që u shpall para teje…” – Këtu flitet për besimin në librat dhe shpalljet hyjnore paraardhëse të Kur’anit. Besimi te librat hyjnorë nënkupton edhe besimin te profetët të cilëve iu shpallën këta libra. Ky besim nënkupton në mënyrë të veçantë besimin te përmbajtja thelbësore e librave kryesorë të shpallur para Kur’anit, të cilët ishin: Teurati, Zeburi dhe Ungjilli. Kjo, pra, është një veçori tjetër e besimtarëve të vërtetë. Ata besojnë të gjitha shpalljet qiellore dhe të gjithë profetët të cilëve iu zbritën këto shpallje, pa bërë asnjë dallim mes tyre. Më pas, Allahu i Madhëruar vazhdon duke përmendur veçori të tjera të mutekin-ëve:
– “… dhe për botën tjetër (ahiretin), ata janë të bindur plotësisht.” – El aħiratu është një emër që përfshin gjithçka që do të vijë pas vdekjes. Këtu vërejmë se Allahu i Madhëruar e ka veçuar përkujtimin e kësaj dite, pasi e përmend në fillim në mënyrë të përgjithësuar (kur flet për besimin në të fshehtën). Dihet që besimi në botën e përtejme është pjesë e besimit të muslimanit, madje shtyllë e këtij besimi. Allahu i Madhëruar e veçon përmendjen e kësaj dite, sepse ajo është një nga nxitëset më të fuqishme të veprave dhe të ndjenjave të domosdoshme të adhurimit, sikurse janë shpresa dhe frikë-respekti ndaj Allahut të Madhëruar. Jakin-i, nga ana tjetër, nënkupton dijen e plotë dhe të sigurt, që nuk lë as me të voglin dyshim e luhatje dhe që domosdoshmërisht të nxit të veprosh.
– “Vetëm ata janë në një udhëzim madhështor prej Zotit të tyre…” – Fjala “huden” (drejtim, udhëzim) vjen në trajtën e pashquar, formë e cila (në arabisht) tregon madhështinë dhe rëndësinë e asaj që shënon kjo fjalë. Pra, ajeti kuptohet kështu: Ata janë në një udhëzim madhështor, të përkryer dhe shumë të rëndësishëm prej Zotit të tyre. A ka udhëzim më të mirë dhe më të rëndësishëm sesa ai që të jep sukses të stolisesh me të tilla cilësi të vyera, që janë fryte të besimit të pastër dhe nxitje për vepra të mira dhe të drejta?! A mund të ketë udhëzim tjetër të vërtetë, përveç atij që gëzojnë këta të zgjedhur?! Vetëm ky mund të quhet “udhëzim”. Gjithçka tjetër e ka emrin “humbje”. Para fjalës “huden”, është përdorur parafjala “ala”(mbi, lart, sipër).
Pra, fjalë për fjalë, kuptimi është: “Ata janë mbi një udhëzim”, për të treguar lartësinë e të udhëzuarve dhe faktin që ata qëndrojnë mbi të tjerët. Kurse kur flet për të humburit, Allahu thotë që ata janë “fi đalal”, duke përdorur parafjalën ‘fi’ (në, brenda), që do të thotë se ata janë: “në humbje”, ose më qartë: “të zhytur brenda humbjes”. Kjo duket edhe në këtë ajet kur’anor: “Pa dyshim që, ne ose ju, jemi ose të lartësuar në një udhëzim (ala huden), ose të zhytur në një humbje të sigurt (fî đalal…).”. Në fakt, i udhëzuari është gjithmonë lart, a thua se është hipur mbi “udhëzim”, dhe ashtu mbi të, ai udhëton drejt Zotit. Ndërsa i humburi është i zhytur në humbje, i poshtëruar dhe i pavlefshëm.
– “…dhe vetëm ata janë të shpëtuarit” – “El felaĥ” quhet fitimi i asaj që dëshiron dhe shpëtimi nga ajo së cilës i druhesh. Allahu i Lartësuar e ka kufizuar dhe veçuar “felaĥ -un” vetëm për ta, sepse e vetmja rrugë që të çon drejt tij është rruga e tyre. Rrugët e tjera të çojnë veçse në trishtim, shkatërrim dhe dëshpërim. Pasi tregon cilësitë e vërteta të besimtarëve, Allahu jep edhe cilësitë e jobesimtarëve, të cilët e shfaqin haptazi mosbesimin dhe kokëfortësinë inatçore ndaj Profetit (alejhi selam).
