Namazi i udhëtarit – Përmbledhje

Duke qenë se lehtësia është një veçori e rregullave dhe riteve fetare Islame, në rastet kur ka vështirësi kryerja e riteve, si: namazi, agjërimi, etj., Sheriati bën lehtësime. Allahu i Lartësuar thotë: “Allahu nuk dëshiron t’ju krijojë ndonjë vështirësi” [El Maide : 6]. Po ashtu thotë: “Allahu dëshiron për ju të lehtën dhe jo që t’ua vështirësojë gjërat”. [El Bekare : 185]. Nga lehtësimet që ka bërë Sheriati Islam për besimtarët është dhe shkurtimi i namazit për udhëtarin, si dhe bashkimi i namazeve për raste nevoje. Allahu i Lartësuar thotë: “Kur të udhëtoni nëpër tokë, nuk është gjynah që ta shkurtoni namazin, nëse keni frikë se jobesimtarët mund t’ju sulmojnë. Me të vërtetë, jobesimtarët janë armiqtë tuaj të hapur” [En Nisa : 101].

Në fillimet e Islamit kryesisht gjatë udhëtimeve muslimanëve u kanoseshin rreziqe, por në fakt shkurtimi i namazit në udhëtim është një rregull që duhet zbatuar si në kushte sigurie edhe në kushte pasigurie, sepse Ja’la Ibn Umeje tregon: “E pyeta Umer Ibn Hatabin për arsyen e shkurtimit të namazit në ditët tona, pasi Allahu thotë: “nëse keni frikë se jobesimtarët mund t’ju sulmojnë”, ndërsa sot njerëzit nuk janë më në kushte të tilla? Ai më tha: “Edhe mua më bëri përshtypje ky fakt njësoj sikurse ty, por pyeta Pejgamberi (alejhi selam), dhe ai më tha: “Ky lehtësim është një lëmoshë nga Allahu për ju, prandaj pranojeni lëmoshën e Allahut”. Shënon Muslimi.

Aishja thotë: “Në fillim namazi u bë farz (detyrë) dy rekatë, si për vendasin edhe për udhëtarin, dhe më vonë namazi i udhëtarit u la siç ishte, kurse rekatet e namazit të vendasit u shtuan”. Ky hadith tregon se shkurtimi i namazit në udhëtim është detyrë. Kështu mendojnë dijetarët e medhehebit hanefi dhe të medhhebit maliki. Pejgamberi (alejhi selam) nuk ka caktuar ndonjë distancë udhëtimi për shkurtimin e namazit, por në çdo udhëtim ai e shkurtonte namazin. Enesi tregon: “Pejgamberi (alejhi selam) kur udhëtonte në një distancë prej tre milje (përafërsisht: 4800 m) ose tre fersekh (përafërsisht: 16800 m) e falte namazin me dy rekate”. Shënojnë Ahmedi, Muslimi dhe Ebu Daudi.

Ndërsa nga sahabët janë transmetuar mendime të ndryshme në lidhje me distancën e shkurtimit të namazit. Caktimi i distancës së udhëtimit 4 berid = 16 fersekh = 48 milje = 77,250 m (përafërsisht 80 kilometra) është transmetuar nga Ibn Umeri dhe Ibn Abassi, por po nga Ibn Umeri dhe Ibn Abassi janë transmetuar dhe distanca të tjera më të gjata ose më të shkurtra se kjo distancë. Përveç që caktimi i tyre bie ndesh me qëndrimet e sahabëve të tjerë. Kështu që mendimi më i saktë është se për shkurtimin e namazit dhe lehtësimet e tjera të udhëtimit nuk merret parasyshë sesa e gjatë apo e shkurtër është distanca e udhëtimit, pasi në Kur’an është përmendur fjala udhëtim pa ndonjë caktim. Edhe nga ana gjuhësore nuk ka ndonjë caktim distanca ku njeriu quhet udhëtar.

Atëherë, sipas mendimit më të saktë për të mësuar se kur quhet njëriu udhëtarë nga ana fetare duhet të merren parasyshë këto dy kritere:

1. Tradita dhe zakonet e njerëzve. Kështu, distanca që quhet udhëtim sipas zakonit dhe traditës së njerëzve, konsiderohet dhe nga ana fetare udhëtim. Por zakoni dhe tradita ndyshojnë sipas kohës dhe vendit, duke marrë parasyshë këtu dhe ndryshimin e mjeteve të transportit, gjë e cila bën që njerëzit të thonë: po shkoj në filan vend, e të mos thonë: po udhëtoj në filan vend.
2. Ndërmarrja e veprimeve, të cilat bëjnë që sipas zakonit dhe traditës të quhesh udhëtarë, si përgatitja për udhëtim, ose largimi nga qyteti apo fshati, ose hyrja në shkretëtirë, ose ngjitja në mal etj. Ky është qëndrimi i shumë dijetarëve si Ibn Kudame, Ibn Tejmije etj. Duke qenë se distanca e udhëtimit nuk ka ndonjë cak të prerë në Sheriat, kjo çështje nuk duhet të kthehet në objekt konflikti mes muslimanëve, pasi është më se e arsyeshme që dikush ta shohë veten si udhëtarë, ndërsa një tjetër jo, edhe pse po përshkojnë të njëjtën disctancë.

Mosmarrëveshja në këtë çështje mund të lindë jo vetëm sipas qëndrimeve të mësipërme të dijetarëve, por edhe sipas qëndrimit që e parashtrova si më të saktin. Siç e thashë dhe më sipër, këto mendime të ndryshme janë transmetuar nga sahabët, prandaj nuk ka përse të tregojmë ashpërsi në një çështje të tillë. Edhe për periudhën e shkurtimit të namazit si udhëtar Pejgamberi nuk ka caktuar ndonjë afat. Ibn Abassi ka treguar se Pejgamberi (alejhi selam) ka qëndruar 19 ditë duke e shkurtuar namazin”. Shënon Buhariu. Xhabiri rrëfen se Pejgamberi (alejhi selam) qëndroi 20 ditë në Tebuk dhe gjatë tyre e shkurtonte namazin”. Shënon Ebu Daudi.

Atëherë, duke qenë se Pejgamberi (alejhi selam) nuk ka caktuar ndonjë afat për shkurtimin e namazit si udhëtar, përsëri del si më i pranueshëm mendimi se përderisa njeriu vazhdon të quhet udhëtar, ai e shkurton namazin.

Por këtu duhet të kemi parasyshë rastet e mëposhtme:

1. Nëse udhëtari nuk e ka ndarë mendjen për të qëndruar gjatë në një vend, ose nuk ka siguri se do të qëndrojë një periudhë të gjatë aty, por çdo ditë, ose çdo kohë, ose për një afat të shkurtër është në pritje të mbarojë punë dhe të largohet që andej, ai do të vazhdojë ta konsiderojë veten udhëtarë dhe të shkurtojë namazin sado të zgjasë kjo gjendje, qoftë edhe muaj apo vite. Nafi tregon se Ibn Umeri qëndroi në Edhribixhan 6 muaj duke e shkurtuar namazin.
2. Nëse njeriu sbabilizohet në një vend për një periudhë të gjatë, qoftë edhe jo për banim të përhershëm, por me kushte stabilizimi normale të ngjashme me vendasit, ky njeru nuk e quan veten udhëtarë dhe nuk e shkurton namazin. Të tillë janë ata që stabilizohen diku në një vend si studente, punëtorë etj. Arsyeja qëndron në faktin se këta njerëz nuk quhen si udhëtarë dhe kanë një stabilizim të njëjtë ose të ngjashëm me vendasit.
3. Nëse udhëtari e ka vendosur të qëndrojë vetëm për një periudhë disa ditore, ose për një peridhë të shkurtër, e pastaj do të largohet, gjatë një perudhë të tillë ai e shkurton namazin. Por numri i ditëve për një gjendje të tillë nuk mund të caktohet në mënyrë të prerë, pasi siç u tha dhe më sipër nuk ka një teskt të prerë për një caktim të tillë. Kështu mund të merret parasyshë maksimumi i ditëve që ka qëndruar Pejgamberi (alejhi selam) 19 ose 20 ditë, sikurse mendonte Ibn Abassi, ose caktimin e kësaj periudhë do të bëjë vetë udhëtari në varësi të gjendejes dhe peridhës që ka për të qëndruar. Kështu, në rastin e tretë besimtari duhet të bëjë vetë ixhtihadë (përpjekje) për të caktuar perudhën kur e quan veten si udhëtar dhe periudhën kur nuk e quan veten si të tillë. Gjithsesi, në caktimin e ditëve të kësaj periudhe nuk duhet të tregohet shtrëngim apo ashpërsi dhe nuk ka vend as për shqetësim dhe vesvese, sepse Sheriati nuk ka bërë ndonjë caktim të prerë.

Gjatë udhëtimit besimtarit i lejohet të falë bashkë namazin e drekës me namazin e ikindisë, ose në kohën e drekës ose në kohën e ikindisë. Po kështu i lejohet të falë bashkë namazin e akshamit me namazin e jacisë ose në kohën e akshamit ose në kohën e jacisë. Për këtë fakt dëshmon hadith i Muadhit i cili tregon se si i bashkonte Pejgamberi (alejhi selam) namazet në luftën e Tebukut. Por bashkimi i namazit nuk ka të bëjë vetëm me udhëtarin, pasi lejohet edhe për vendasit në rast nevoje, si: kur ka reshje shiu, kur toka është baltë, kur ka reshje bore, kur bën shumë ftohtë etj.

Po kështu bashkimi i namazit mund tu lejohet në ndonjë rast, por jo rregullisht, edhe zanatçijve, ose bujqëve, kur hasin vështirësi shumë të madhe ta falin çdo namaz në kohën e vet dhe kur diçka e tillë bëhet shkak të humbasin punën, produktin, prodhimin etj. Ibn Abassi thotë: Pejgamberi (alejhi selam) e fali bashkë namazin e drekes dhe të ikindisë në Medine, jo në kushte frike dhe as udhëtimi.” Ebu Zubejri thotë: “E Pyeta Saidin: Po përse e bëri diçka të tillë? Ai tha: “E pyeta Ibn Abassin ashtu sikure dhe ti më pyete, dhe ai më tha: “Pejgamberi (alejhi selam) deshi të mos vinte në vështirësi asnjërin prej umetit të tij”.